Dù cho các tình huống của việc phóng thích anh có vẻ khó hiểu đối với cả gia đình, điều chắc chắn là Edward được tự do. Vấn đề là tự do sẽ được dùng vào mục đích gì thì mọi người dễ dàng đoán trước được. Vì lẽ, sau khi kinh qua các ơn phước của một hôn ước thiếu cẩn trọng - hôn ước không được bà mẹ chấp thuận nhưng kéo dài trong bốn năm - khi hôn ước này đổ vỡ thì không chờ đợi gì hơn là một hôn ước khác.
Thật ra, chuyến đi của anh đến Barton có mục đích đơn giản. Đấy là để xin Elinor chịu cưới anh. Khi đã biết anh không phải thiếu kinh nghiệm trong vấn đề như thế, có thể thấy lạ lùng là anh lại tỏ ra lúng túng trong trường hợp hiện tại, đến nỗi phải cần đến khích lệ và không khí ngoài trời.
Tuy nhiên, không cần thuật lại bao lâu anh mới đi đến quyết tâm đúng nghĩa, bao lâu mới có cơ hội cho anh hành xử, anh đã tỏ lộ theo cách nào, và được đáp ứng ra sao. Chỉ cần nói như thế này: khi họ ngồi vào bàn ăn lúc bốn giờ, ba tiếng đồng hồ sau khi anh đến, anh đã được cô chấp nhận, được bà mẹ thuận lòng; và chìm ngập trong những tỏ lộ cuồng nhiệt không chỉ của một người đang yêu, mà còn là của một người đàn ông hạnh phúc nhất trong mọi đàn ông, trong thực tại của lý lẽ và sự thật.
Niềm vui của anh lên quá mức thông thường. Điều anh đã đạt được còn hơn là chiến thắng thông thường của một tình yêu được chấp nhận để ngập tràn con tim anh và nâng cao tinh thần anh. Anh còn được phóng thích mà không có gì phải tự trách mình, được phóng thích khỏi mối nhùng nhằng từ lâu đã làm anh khổ sở, được phóng thích khỏi người phụ nữ từ lâu anh không còn yêu nữa - rồi được nâng lên đến mức ổn cố với một người khác, người mà anh đã nghĩ đến hầu như trong vô vọng, ngay khi anh đã cân nhắc với khát khao. Anh được chuyển không phải từ hồ nghi hoặc hồi hộp - nhưng từ khổ sở - đến hạnh phúc. Sự chuyển biến được nói lên qua niềm vui đích thực, tuôn trào, biết ơn - mà những người từng quen biết anh chưa bao giờ chứng kiến trước đây.
Con tim anh bây giờ phơi bày ra với Elinor: mọi yếu đuối của nó, mọi sai lầm của nó được thú nhận; và sự gắn bó đầu tiên với Lucy trong thời trai trẻ được thuật lại bằng tất cả phẩm giá can đảm của tuổi hai mươi bốn. Anh nói:
- Đây là xu hướng dại khờ, biếng nhác của anh, hậu quả của dốt nát về cuộc đời - và không có công ăn việc làm. Nếu em trai anh cho anh một nghề tích cực khi anh dứt ra khỏi quyền giám hộ của ông Pratt ở tuổi mười tám, anh nghĩ - không, anh tin chắc - chuyện này sẽ chẳng bao giờ xảy ra. Bởi vì, mặc dù anh rời Longstaple với cái mà anh nghĩ lúc ấy - tình quyến luyến không thể dứt bỏ với cháu gái của ông - nhưng nếu có công việc để theo đuổi, có mục đích để chiếm thời giờ của anh và cách ly anh khỏi cô ấy trong vài tháng, anh sẽ trưởng thành mà vượt qua mối gắn bó do vọng tưởng, nhất là sau khi hòa trộn hơn với thế gian - mà đáng lẽ anh phải làm. Nhưng thay vì kiếm việc gì đấy để làm, thay vì nắm lấy một nghề được chọn lựa cho anh hoặc anh được phép chọn lựa, anh trở về nhà mà hoàn toàn biếng nhác.
"Trong mười hai tháng đầu tiên sau đấy (vì đến năm mười chín tuổi anh mới vào Oxford), anh không nhận làm ngay cả công việc trên danh nghĩa mà đại học đã có thể cho anh. Vì thế, anh không có gì để làm, ngoại trừ để tự vọng tưởng là mình đang yêu. Cũng vì mẹ anh không giúp anh có đời sống vật chất thoải mái, vì anh không có bạn bè, anh em không gần gũi với nhau, lại có ác cảm với những mối giao tiếp mới; nên điều tự nhiên là anh hay đến Longstaple, nơi anh luôn cảm thấy là mái ấm, nơi anh luôn chắc chắn được đón tiếp. Và vì thế, phần lớn thời gian của anh từ tuổi mười tám đến mười chín anh ở đây: Lucy tỏ ra là tất cả những gì dễ thương và chiều chuộng. Cô ấy cũng xinh - ít nhất lúc ấy anh nghĩ thế, và vì anh đã không quen biết nhiều về phụ nữ, nên không thể so sánh và không nhìn ra khuyết điểm."
"Vì thế, xét qua mọi chuyện, với hôn ước khờ dại như thế - khờ dại trong mọi phương diện như sau này đã chứng tỏ - vào lúc ấy nó là hành động điên rồ tự nhiên và có thể tha thứ được - anh hy vọng thế."
Sự thay đổi, mà chỉ trong vài giờ ngập tràn tâm tư và hạnh phúc của gia đình Daswood, đã lớn lao đến mức hứa hẹn cho mọi người được mãn nguyện có một đêm không ngủ. Bà Daswood quá hạnh phúc nên không thể thoải mái, không biết phải quý mến Edward như thế nào hoặc khen ngợi Elinor thế nào cho đủ - làm thế nào tỏ ra trân trọng về việc anh được phóng thích mà không làm tổn thương tính tế nhị của anh, hoặc làm thế nào cho họ được tự do cùng nhau trò chuyện mà vẫn cùng ngồi với họ và vui với họ.
Marianne chỉ nói lên được hạnh phúc của cô bằng nước mắt. Những so sánh cũng nảy ra, những tiếc nuối cũng dấy lên; và niềm vui của cô, dù cũng chân tình như tình thương của cô dành cho chị, thuộc về loại không thể cho cô tinh thần hoặc ngôn từ.
Nhưng Elinor, làm thế nào diễn tả cảm xúc của cô? Từ lúc biết được Lucy cưới người khác, Edward được tự do, cho đến lúc anh minh chứng cho các hy vọng tiếp theo ngay sau đấy, cô không thể nào giữ được yên ả. Nhưng khi thời khoảng thứ hai đã qua đi - khi cô thấy mọi hồ nghi, mọi lo lắng đã được loại bỏ; khi so sánh hoàn cảnh của cô với hoàn cảnh gần đây; khi thấy anh được phóng thích trong danh dự khỏi mối hôn ước trước; khi thấy anh có ngay thuận lợi từ việc phóng thích để bày tỏ với cô và xác định tình yêu thật trìu mến, thật kiên định như cô đã từng mong ước - thì cô bị đè nén, cô bị choáng ngợp bởi hạnh phúc lớn lao của chính mình. Cần có nhiều giờ đồng hồ để tinh thần cô được yên ổn, hoặc để con tim cô được tĩnh lặng.
° ° °
Edward bây giờ được thu xếp cho lưu lại nhà nghỉ mát trong một tuần; vì bất luận anh được đòi hỏi những gì, không thể nào bỏ ra ít hơn một tuần để làm hài lòng gia đình của Elinor, hoặc đủ để nói phân nửa những gì muốn nói về quá khứ, hiện tại và tương lai. Dù một vài giờ chịu khó nói liên tu bất tận sẽ đủ để giải quyết mọi đề tài giữa bất kỳ hai người nào có lý trí, với những người đang yêu thì khác hẳn. Giữa hai người, không đề tài nào có thể chấm dứt, không cuộc chuyện trò nào có thể kết thúc, nếu chưa được nói qua ít nhất hai mươi lần.
Hôn lễ của Lucy, điều băn khoăn triền miên và hợp lý, dĩ nhiên là đề tài của một trong những chuyện trò đầu tiên giữa hai người yêu. Đã biết qua cả hai vợ chồng, theo mỗi góc độ Elinor đều thấy cuộc hôn nhân này là một trong những tình huống lạ kỳ và khó lý giải nhất mà cô chưa từng nghe. Làm thế nào họ có thể sa vào nhau, qua sức hấp dẫn nào mà Robert có thể bị hút đến để cưới một người con gái với sắc đẹp mà chính cô chưa từng nghe anh ca tụng - cô gái còn đang hẹn ước với anh mình và là lý do để anh mình bị tống khứ ra khỏi gia đình - tất cả đều quá sức hiểu biết của cô. Đối với con tim của cô thì đấy là một cuộc hôn nhân thú vị; đối với óc tưởng tượng của cô thì đấy lại là kỳ quặc; nhưng đối với lý lẽ của cô, phán đoán của cô, thì việc này hoàn toàn khó hiểu.
Edward không thể cố giải thích bằng cách đoán rằng, có lẽ lúc mới gặp nhau một cách tình cờ, thói thích tâng bốc của một người đã tác động mạnh lên tính phù phiếm của người kia, dần dà dẫn đến những việc còn lại. Elinor nhớ lại những gì Robert đã nói với cô ở Phố Harley, ý kiến của anh về những gì mà việc hòa giải của anh có thể làm được, nếu thực hiện kịp thời. Cô kể cho Edward nghe.
Anh nhận xét ngay:
- Robert đúng là thế, và đấy có lẽ nằm trong đầu anh ta khi họ bắt đầu quen biết với nhau. Và có lẽ Lucy lúc đầu chỉ nghĩ đến nhờ anh ta giúp đỡ để được thuận lợi cho anh. Những toan tính có thể hình thành sau này.
Tuy nhiên, anh cũng hoang mang như cô vì anh không rõ hai người đã quen biết nhau được bao lâu: ở Oxford, là nơi anh cư ngụ từ lúc anh rời London, anh không có cách nào nghe tin tức về cô ngoại trừ qua chính cô, và các lá thư của cô cho đến phút chót vẫn thường xuyên, vẫn đầy ý tình như lệ thường. Vì thế, anh không hề có chút nghi ngờ nào để chuẩn bị cho chuyện kế tiếp xảy ra. Khi chuyện này bùng lên, anh biết qua một lá thư của Lucy. Trong một thời gian anh gần như ૮ɦếƭ lặng giữa băn khoăn, kinh hoàng, và niềm vui mà lá thư mang lại. Anh đặt lá thư vào tay Elinor.
THƯA ANH,
Được biết rõ đã từ lâu tôi đánh mất tình thương của anh, tôi đã tự nghĩ về sự tự do để ban tình thương của tôi cho người khác, và không hồ nghi sẽ được hạnh phúc với người này, cũng giống như là tôi có lúc từng nghĩ được hạnh phúc với anh; nhưng tôi khinh miệt việc chấp nhận một bàn tay trong khi con tim thuộc về người khác.
Thành thật chúc anh được hạnh phúc trong chọn lựa của anh, và sẽ không phải là lỗi của tôi nếu chúng ta không mãi là bạn tốt với nhau, do mối quan hệ gần gũi bây giờ tạo thuận lợi. Tôi có thể chân thành nói tôi không có ác ý gì với anh, và tôi tin anh quá rộng lượng nên sẽ không làm điều gì không phải với chúng tôi.
Em trai anh đã chiếm trọn tình cảm của tôi, và vì chúng tôi không thể sống mà thiếu nhau, chúng tôi vừa cử hành hôn lễ, và hiện chúng tôi đang trên đường đi đến Dawlish trong vài tuần, nơi mà em trai thân yêu của anh rất hiếu kỳ muốn thăm viếng, nhưng tôi nghĩ trước hết là làm phiền anh bằng ít dòng.
Vẫn mãi là người cầu chúc tốt lành cho anh, người bạn, và em dâu.
LUCY FERRARS
Tôi đã đốt hết thư từ của anh, và sẽ trả lại bức họa của anh trong cơ hội đầu tiên. Xin anh tiêu hủy các bức vẽ thảo, nhưng chiếc nhẫn với lọn tóc của tôi, anh được phép giữ.
Elinor trả lá thư lại cho anh mà không nói một lời.
Edward nói:
- Anh sẽ không hỏi ý kiến của em về lá thư theo cách phê bình một bài tiểu luận. Anh sẽ không muốn cho em đọc bất kỳ lá thư nào của cô ấy viết trong thời gian trước. Ngôn từ qua tư cách một cô em đã là khắt khe, huống hồ qua tư cách một người vợ! Anh đã xấu hổ làm sao qua những trang chữ viết của cô ấy! Và anh có thể nói rằng từ năm đầu tiên của... của vụ việc điên rồ, đây là lá thư đầu tiên anh nhận từ cô ấy mà nội dung bù đắp cho khiếm khuyết về văn phong.
Sau một lúc, Elinor nói:
- Bất luận sự việc xoay chuyển ra sao, hai người đã chắc chắn cưới nhau. Và mẹ anh đã tự mang đến cho bà hình phạt thích đáng nhất. Vì bất mãn với anh, cái tự do mà bà dàn xếp cho Robert đã giúp anh ấy đủ điều kiện để đi đến lựa chọn; và bà đã hối lộ một người con với một nghìn mỗi năm để thực hiện đúng cái việc mà bà đã ngăn cấm người con kia và do đó truất quyền thừa kế.
- Bà sẽ bị thương tổn nhiều hơn vì chuyện ấy, vì bà luôn luôn thương Robert nhất. Vì bà bị thương tổn nhiều hơn, theo cùng nguyên tắc, bà sẽ tha thứ cho anh ta nhanh hơn nhiều.
Edward không biết tình hình của hai người hiện giờ ra sao, vì anh chưa liên hệ với ai trong gia đình. Anh rời Oxford trong vòng hai mươi bốn giờ sau khi nhận thư của Lucy, và chỉ với một mục tiêu trước mắt: con đường ngắn nhất dẫn đến Barton. Anh không thể làm gì được cho đến khi anh biết chắc về số phận của anh với cô Daswood; và trong khi vội vã để kiếm tìm số phận này, dù cho có lần anh ghen tuông chút ít với Đại tá Brandon, dù cho anh khiêm tốn đánh giá chính mình, và tính cách lịch sự khi anh nói về các hồ nghi của minh, nói chung anh không lo mình sẽ bị đón tiếp một cách tàn nhẫn. Tuy nhiên, anh thấy mình phải nói là anh lo lắng, và anh đã nói rất hay. Những gì mà anh nói về chuyện này mười hai tháng sau, thì nên để dành cho trí tưởng tượng của các cặp vợ chồng.
Elinor thấy rõ Lucy có ý định lừa dối khi vung tay ác ý với anh trong tin nhắn qua Thomas; và Edward giờ đã thấy rõ tính cách của cô ta, đã không ngần ngại tin rằng cô có khả năng làm việc hèn hạ nhất. Mặc dù tầm mắt của anh đã được mở rộng từ lâu - ngay cả trước khi anh quen biết Elinor - về sự dốt nát của cô và vài tư tưởng thiếu phóng khoáng; anh đã luôn luôn tin cô là người thân thiện, tốt bụng, hoàn toàn gắn bó với anh. Ngoại trừ niềm tin này, không chuyện gì có thể ngăn anh chấm dứt mối hôn ước vốn từ lâu đã là nguồn gốc của nỗi bất an và nuối tiếc cho anh.
Anh nói:
- Không phải là cảm nhận của anh, nhưng anh nghĩ mình có nghĩa vụ cho cô ấy được tùy chọn muốn tiếp tục hẹn ước hay không, khi mà mẹ anh đã từ anh và không có người bạn nào giúp đỡ anh được. Trong hoàn cảnh mà dường như không có gì khuyến dụ được lòng tham hoặc thói phù phiếm của bất cứ ai, trong khi cô ấy xác định một cách tha thiết nhất, nồng nàn nhất muốn chia sẻ số phận của anh dù đấy là thế nào đi nữa, thì làm thế nào anh có thể nghĩ rằng bất kỳ cái gì - trừ tình cảm vô tư chứ không có ý lợi dụng - lại khích lệ cô được? Và ngay cả bây giờ, anh không thể hiểu động lực của cô ấy là gì, hoặc lợi lộc tưởng tượng nào có thể có đối với cô, để bị ràng buộc với một người mà cô không hề thương yêu, và chỉ có hai nghìn bảng. Lúc đó, cô ấy đã không thể tiên liệu Đại tá Brandon sẽ cho anh chức vụ giáo sĩ.
- Anh nói đúng; nhưng cô ấy có thể nghĩ rằng một chuyện nào đấy sẽ xảy ra thuận lợi cho anh, rằng gia đình anh có thể nhượng bộ kịp lúc. Dù sao đi nữa, nếu tiếp tục hẹn ước thì cô ấy không có gì để mất, vì cô đã chứng tỏ là việc này không hề ràng buộc tâm tư hoặc hành động của cô. Mối quan hệ với anh chắc chắn là được trọng vọng, có lẽ sẽ giúp cô lấy thế trong đám bạn bè của cô; còn nếu không thấy có lợi lộc gì, kết hôn với anh vẫn tốt hơn là ở một mình.
Dĩ nhiên là Edward tin ngay rằng tư cách của Lucy là hoàn toàn tự nhiên, và động lực của cô đã rất rõ ràng.
