Lại một buổi trưa nóng bức.
Liễu Địch ngồi đối diện với thầy Chương, trong tay cô là một quyển bài tập làm văn chưa mở ra. Đây là quyển vở duy nhất chưa đọc và nhận xét.
Liễu Địch ngập ngừng, do dự, trong đầu cô lặp đi lặp lại câu nói: “Về đề tài: “Thầy giáo của tôi”, chắc các em đã viết nhiều rồi. Nhưng học sinh tiểu học và học sinh cấp ba viết không giống nhau. Tôi hy vọng các em viết những điều mới mẻ, thể hiện trình độ của học sinh cấp ba. Tôi chỉ đưa ra một yêu cầu: trong bài văn này, các em không được viết về tôi. Nếu vi phạm yêu cầu đó, xin lỗi, tôi chỉ có thể cho 0 điểm.”
Đây là câu nói của thầy Chương khi ra đề tài. Câu nói này quanh quẩn trong đầu Liễu Địch suốt một tuần liền. Cả buổi trưa hôm nay, trong đầu cô chỉ vang vọng câu nói của thầy.
Từ trước đến nay, thầy Chương luôn nói một là một, hai là hai, vì vậy, trong tất cả các bài văn cô vừa đọc, không bạn nào dám “phạm quy”. Lòng bàn tay Liễu Địch rịn mồ hôi. Cô không có dũng khí mở quyển vở đang cầm trên tay.
“Liễu Địch!” Thầy Chương lên tiếng nhắc nhở. “Nếu tôi nhớ không nhầm, trưa hôm nay em mới chỉ đọc chín bài văn?”
Cả lớp có năm mươi học sinh, mỗi ngày cô cần đọc mười bài để thầy Chương nhận xét, chấm điểm. Đây là luật bất thành văn giữa Liễu Địch và thầy. Cô đưa mắt liếc thầy Chương. Gương mặt thầy vẫn nghiêm túc, lạnh lùng, có một vẻ uy lực không thể kháng cự và sự tôn nghiêm không dễ xâm phạm. Haizz... Chuyện gì đến rồi cũng sẽ đến, ai bảo cô... Liễu Địch cắn môi, hít một hơi sâu rồi mở quyển bài tập.
“Câu chuyện về một người thầy.” Cuối cùng, Liễu Địch cũng đọc thành tiếng. “Thầy Chương Ngọc là thầy giáo dạy Ngữ văn của tôi...”
Thầy Chương sửng sốt, sống lưng thầy bất giác cứng đờ, cặp lông mày của thầy bắt đầu nhíu chặt, cơ mặt cứng lại. “Đừng đọc nữa, 0 điểm!” Thầy cất giọng nghiêm nghị và đanh thép.
Liễu Địch ngừng một, hai giây rồi đọc tiếp: “Thầy dạy tôi tròn hai năm...”
“0 điểm!” Thầy Chương lặp lại một lần nữa, giọng thầy lạnh lẽo đến cực điểm. Thầy mím chặt môi, Ⱡồ₦g иgự¢ phập phồng, tựa hồ đang cố gắng đè nén cơn giận dữ trong lòng.
Liễu Địch vẫn cất giọng đều đều: “Lúc mới nhập học, tôi không ngờ thầy là một người khiếm thị...”
“Được rồi, em đừng đọc nữa!” Thầy Chương đứng bật dậy như bị điện giật. Sắc mặt thầy tái mét, Ⱡồ₦g иgự¢ phập phồng, thầy thở dốc. “0 điểm! 0 điểm! 0 điểm!” Thầy liên tiếp bật ra ba từ “0 điểm”, giọng mỗi lúc một cao, mỗi từ như quả đạn pháo bắn về phía Liễu Địch, không chút nể tình.
Liễu Địch bắt đầu thấy sợ hãi. Cô không ngờ thầy Chương lại tức giận đến vậy. Cô chưa từng chứng kiến thầy nổi nóng hay giận dữ. Trong ký ức của cô, thầy Chương chưa bao giờ cao giọng, thầy luôn khiến người khác có cảm giác thầy lạnh lùng như núi băng ngàn năm không tan chảy. Ai có thể ngờ núi băng này cũng có lúc phun trào ngọn lửa? Liễu Địch cảm thấy trái tim cô như sắp nhảy ra khỏi Ⱡồ₦g иgự¢. Cô đấu tranh tư tưởng trong vài giây, cuối cùng vẫn đọc tiếp: “Tôi càng không ngờ thầy lại mang đến cho tôi sự chấn động và ảnh hưởng vô cùng to lớn. Thầy đã để lại dấu ấn vĩnh viễn không phai mờ trong lòng tôi...”
Đọc xong câu này, Liễu Địch mềm nhũn người, tựa vào ghế. Cô không còn can đảm đọc tiếp. Chỉ đọc một đoạn mở đầu đã làm tiêu hao hết dũng khí tích tụ suốt một tuần của cô.
Thầy Chương đột nhiên ngẩn người, như thể có một cây gậy phép thuật khiến thầy hóa đá. Thầy bất động vài giây, vẻ mặt giận dữ từ từ biến mất. Sắc mặt thầy trắng bệch.
“Liễu Địch.” Thầy lên tiếng, giọng nói bình tĩnh như mọi khi. “Đây là bài văn của em, đúng không?”
“Vâng ạ...” Liễu Địch nói nhỏ. Đây là lần đầu tiên thầy Chương hỏi người viết bài văn.
“Vậy thì...” Thầy Chương từ từ ngồi xuống. “Em có thể đọc hết bài văn đó.”
Trong lòng Liễu Địch đột nhiên dấy lên sự cảm động khó tả. Cô lờ mờ hiểu ra, lúc đưa yêu cầu làm bài, thầy Chương cũng có nỗi khổ riêng. Vì vậy, vào thời khắc này, cô thật sự cảm nhận được thầy phải có dũng khí và nghị lực lớn đến mức nào mới có thể đưa ra quyết định đó. Liễu Địch mở quyển tập làm văn, cố đè nén tâm trạng xúc động, từ tốn đọc tiếp.
Bài văn rất dài, Liễu Địch gần như thổ lộ mọi điều kìm nén trong lòng cô suốt hai năm qua. Cô kể về tiết dạy đầu tiên của thầy Chương và lần đầu tiếp xúc với thầy sau tiết học. Cô viết, trong buổi chào cờ hát quốc ca, hơn một nghìn thầy trò của toàn trường, chỉ có thầy Chương hát theo tiếng nhạc. Cô đề cập đến chuyện thầy Chương nhận xét bài văn, cũng viết cảm nhận của cô trong lúc tiễn thầy ra trạm xe buýt.
Thầy Chương lặng lẽ lắng nghe, thầy không nói một lời, gương mặt thâm trầm chẳng có bất cứ biểu hiện nào. Cuối cùng, Liễu Địch cũng đọc đến đoạn kết của bài văn: “Đây chính là thầy Chương. Thầy là một câu đố, một câu đố không có lời giải đáp. Tuy tôi chưa bao giờ thử tìm cách giải câu đố này nhưng tôi vẫn có nhiều nghi vấn...” Liễu Địch bỗng dừng lại, ngập ngừng nhìn thầy Chương, không đọc tiếp.
“Em cứ đọc đi, đừng sợ chạm đến vết thương trong lòng tôi.” Thầy Chương lên tiếng.
Trái tim Liễu Địch rung lên một nhịp. Tuy đôi mắt mù lòa nhưng thầy Chương có thể “nhìn” thấu tâm tư của cô. Điều này khiến cô kinh ngạc và chấn động. Cô cất giọng trong trẻo: “Tại sao thầy lại bị mù? Thầy có người thân không? Tại sao thầy có kiến thức sâu rộng nhưng lại chỉ tốt nghiệp phổ thông trung học? Thầy gặp tai họa như thế nào thì trên gương mặt thầy mới vĩnh viễn mất đi nụ cười... Tôi không tìm được câu trả lời, cũng không rõ sự tò mò của tôi liệu có gây thương tổn cho thầy? Có lẽ cũng vì nguyên nhân này, thầy Chương mới tạo ra lớp vỏ bọc lạnh lùng. Nhưng dù thế nào tôi cũng cho rằng tôi đã gặp được một người thầy xuất sắc nhất. Mỗi lần tiếp xúc với thầy, tôi luôn phát hiện ra điều mới mẻ trong con người thầy, đó là những thứ thuộc phương diện tình cảm và tư tưởng. Điều đó luôn khiến tôi kinh ngạc. Thầy sở hữu những thứ mà người khác khó lòng đạt được, đó chính là tư tưởng vĩ đại và tinh thần cao thượng. Tôi chỉ có thể tổng kết con người thầy như sau: Câu chuyện quá khứ trong cuộc đời thầy lúc ẩn lúc hiện như đom đóm phía xa; tư tưởng của thầy sâu xa như núi cao rừng rậm; thế giới tình cảm của thầy như đại dương cuộn trào; tâm hồn thầy giống mỏ vàng trù phú...”
Liễu Địch đặt quyển bài tập xuống, thở một hơi nhẹ nhõm. Cô nhướng mắt nhìn thầy Chương, muốn thấy biểu hiện khác lạ của thầy, nhưng gương mặt thầy vẫn vô cảm, giống như tờ giấy trắng tinh.
Văn phòng vô cùng yên tĩnh, chỉ có chậu hoa nhài lặng lẽ tỏa hương thơm dìu dịu khắp không gian.
Một lúc lâu sau, thầy Chương mới lên tiếng: “Em thật sự không muốn giải câu đố này? Không, tôi biết em rất muốn. Chỉ là em giữ lời hứa của mình, không muốn động đến vết thương trong lòng tôi nên mới kìm nén sự hiếu kỳ suốt hai năm. Đã hai năm trôi qua, quả thật đã làm khó em rồi.” Thầy Chương nhíu mày, khẽ buông tiếng thở dài. “Em muốn biết chuyện liên quan đến tôi, đúng không?” Thầy cất giọng nhẹ nhàng như đang hỏi Liễu Địch, cũng là hỏi bản thân mình.
“Được.” Sau đó thầy hạ quyết tâm. Thầy gật đầu, cất giọng vừa lạnh nhạt vừa kiên quyết: “Tôi sẽ thỏa mãn nguyện vọng của em, kể cho em nghe câu chuyện cuộc đời tôi.”
Liễu Địch giật mình, hai mắt mở to, hốt hoảng nhìn thầy Chương. Điều này quá bất ngờ, khiến cô không thể tin nổi.
“Thưa thầy...” Liễu Địch lắp bắp. “Thầy không cần kể... Nếu thầy cảm thấy...”
Thầy Chương xua tay, ra hiệu cho cô im lặng. Thầy cầm cốc trà, chậm rãi uống một ngụm như muốn thưởng thức vị đắng chát của trà. Sau đó, thầy bắt đầu kể câu chuyện cuộc đời mình. Giọng thầy rất bình thản, tự nhiên như đang trần thuật sự việc không liên quan đến bản thân:
“Tôi không phải là người ở đây, quê tôi ở Tô Châu. Bố tôi là giáo viên mỹ thuật của trường phổ thông trung học. Vì không thể thực hiện ước mơ trở thành họa sĩ, ông đã gửi gắm mọi niềm hy vọng vào tôi. Có lẽ nhờ được thừa hưởng gien di truyền từ bố nên ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã rất nhạy cảm với màu sắc và ánh sáng, cũng luyện được đôi mắt biết quan sát vạn vật. Tuy nhiên, tôi lại say mê văn chương một cách điên cuồng. Nhờ khả năng thiên phú về mỹ thuật, tôi rất giỏi quan sát và nắm bắt chi tiết của cuộc sống, có thể nhanh chóng đúc kết yếu tố tôi cần để lập nên cấu tứ và sáng tác. Nét đẹp và sự nhiệt tình đối với cuộc sống của các nghệ sĩ đã đốt cháy ngọn lửa sáng tác trong tôi. Chắc em cũng biết, điều này có ý nghĩa như thế nào đối với một người yêu thích văn chương và sáng tác. Tôi chìm đắm trong văn chương đến mức không thể thoát khỏi nó, thế là, lúc thi đại học, tôi đã giấu bố tôi đăng ký khoa Trung văn của Bắc Đại[1] và trúng tuyển với thành tích đứng đầu toàn tỉnh.”
[1] Bắc Đại tức Đại học Bắc Kinh, trường đại học hàng đầu của Trung Quốc.
Thầy Chương đột nhiên dừng lại. Thầy cầm cốc trà nhưng không đưa lên miệng. Trầm tư giây lát, thầy nói tiếp: “Liễu Địch, sau này thi đại học, em hãy đăng ký vào Bắc Đại. Nơi đó thật sự là thánh đường của tinh thần và tri thức nhân loại.”
Liễu Địch ngẩn người, cô có thể nhận ra sự quan tâm sâu sắc khó nhận thấy từ câu nói bình thản của thầy Chương. Liễu Địch chưa kịp nghĩ sâu hơn thì tiếng thầy lại vang lên bên tai cô:
“Tôi đến Bắc Đại, chỉ có thể hình dung bằng cụm từ “như cá gặp nước”. Tôi vùi đầu vào đại dương kiến thức, bắt đầu điên cuồng nghiên cứu. Khả năng thiên bẩm và sự chăm chỉ phấn đấu nhanh chóng khiến tôi trở thành người xuất sắc nhất khóa. Lúc đó, dùng từ “nổi bật” để hình dung vị trí của tôi cũng không phải quá đáng. Tôi sở hữu một thứ mà bất cứ người học văn nào cũng ngưỡng mộ, đó là đôi mắt biết quan sát và tâm hồn biết cảm thụ. Cứ như vậy, tôi trải qua ba năm đẹp đẽ trong cuộc đời ở Bắc Đại. Vào kỳ nghỉ đông năm cuối trước khi tôi tốt nghiệp, do bố mẹ tôi làm việc tại một thành phố cách Bắc Kinh không xa, tôi đã về ăn Tết cùng họ. Một ngày trước hôm tất niên, ở đó đã xảy ra vụ hỏa hoạn vô cùng đáng sợ...”
Cây 乃út trong tay Liễu Địch rơi xuống bàn. Cô nhìn thầy Chương chăm chú. Không hiểu sao cô rất mong thầy Chương dừng kể câu chuyện tàn khốc này. Thầy Chương đưa cốc trà lên miệng, uống một ngụm. Nước trà đã nguội, có lẽ sẽ càng đắng chát.
Đặt cốc trà xuống bàn, thầy Chương không dừng câu chuyện như mong đợi của Liễu Địch, tiếp tục cất giọng trầm thấp và bình tĩnh: “Cho đến bây giờ tôi vẫn nhớ rõ ánh lửa đêm đó. Ánh lửa sáng rực, chưa từng thấy... Tôi luôn nghĩ bố mẹ tôi lên thiên đường trong ngọn lửa rực cháy đó, họ nhất định sẽ vui vẻ. Tôi thật sự muốn cùng họ lên thiên đường, để xem ánh sáng và màu sắc đó, để cảm nhận những điều đẹp đẽ và vui vẻ, nhưng tôi không có cơ hội... Cảnh tượng cuối cùng đập vào mắt tôi là bức tường đổ sụp xuống người tôi trong ánh lửa. Sau đó... khi tôi tỉnh lại, trước mắt tôi là bóng tối, bóng tối vĩnh viễn.”
Cuối cùng, thầy Chương cũng kết thúc câu chuyện. Sắc mặt thầy vẫn không thể hiện chút xao động. Liễu Địch chống tay lên trán, trong lòng tràn ngập nỗi đau không thể diễn tả. Lời trần thuật của thầy Chương mang một sức mạnh vô hình to lớn, Ϧóþ nát lục phủ ngũ tạng của cô, khiến toàn bộ dây thần kinh trên người cô chấn động. Liễu Địch không rơi nước mắt, cô không khóc nổi, chỉ cảm thấy trái tim mình như đang từ từ rỉ máu.
“Thế nào? Nghe xong câu chuyện của tôi, em có cảm nghĩ gì?” Giọng thầy Chương bình thản và tự nhiên, tựa hồ vừa phân tích một cuốn tiểu thuyết, bây giờ hỏi cảm nhận của học trò.
“Đau khổ!” Liễu Địch khó nhọc thốt ra hai từ.
“Em nói gì?” Thầy Chương đứng dậy. Người thầy run rẩy, tựa hồ bị một cơn chấn động bất ngờ.
“Đau khổ!” Liễu Địch lặp lại. Ngoài từ này, cô không biết phải diễn tả thế nào.
Khóe miệng thầy Chương run run. Thầy vội vàng quay người lại, tay lần lần bám vào bệ cửa sổ, cố kìm nén cảm xúc. Vài giây sau, dường như thầy đã lấy lại bình tĩnh, bóng lưng thầy đã trở lại vẻ bình thản như mọi khi, nhưng bàn tay bám vào cửa sổ nổi rõ các khớp và gân xanh.
Một lúc lâu sau, thầy Chương vẫn đứng quay lưng về phía Liễu Địch, chậm rãi lên tiếng: “Em có biết không? Trước đây, khi tôi kể chuyện quá khứ với người khác, tôi cũng từng hỏi cảm nghĩ của bọn họ. Câu trả lời của bọn họ không ngoài hai từ: “thông cảm” và “đáng thương”.”
Liễu Địch sững sờ. Vào thời khắc này, cô chợt hiểu thầy Chương của hơn hai năm qua. Cô đột nhiên thấy sáng tỏ nhiều vấn đề trước đây vẫn mù mờ. Cô hiểu tại sao thầy Chương luôn một thân một mình, xa lánh mọi người, cô hiểu thái độ lạnh lùng của thầy Chương là bất đắc dĩ, cô cũng hiểu tại sao thầy Chương lại tin tưởng cô, chấp nhận sự giúp đỡ của cô.
Ai muốn sống cô độc một mình, muốn tách khỏi thế giới? Ai lại không muốn được người khác biết đến, chấp nhận? Thế nhưng sự “thông cảm” và “đáng thương” chính là một loại kỳ thị. Hành động giúp đỡ dựa trên sự “thông cảm” và “đáng thương” chính là phủ nhận và cười nhạo sự tôn nghiêm của thầy Chương. Vì vậy thầy mới dùng thái độ lạnh lùng và cao ngạo để che giấu bản thân. Thầy thà cự tuyệt sự quan tâm chân thành, chứ không muốn chấp nhận sự giúp đỡ xuất phát từ thái độ kỳ thị của người khác. Thầy tự nguyện xa lánh cuộc đời. Mặc dù sự xa lánh này không mang lại niềm vui và hạnh phúc cho thầy, nhưng ít ra nó cũng giúp thầy tránh xa phản ứng “thông cảm” và “đáng thương” mang tính lăng nhục. Chỉ làm vậy thầy mới có thể giữ lại sự tôn nghiêm của mình.
Chuông báo vào học đột nhiên vang lên. Thầy Chương quay người, sắc mặt thầy đã trở lại vẻ lạnh nhạt. “Liễu Địch!” Thầy nói. “Vào học rồi, chúng ta đi thôi!”
“Nhưng…” Liễu Địch nhìn quyển vở trên bàn. “Bài văn của em…”
“0 điểm.”
Liễu Địch ngây người mất vài giây. Cô nhìn thầy Chương chăm chú, muốn nói điều gì đó nhưng không biết nói thế nào. Sau đó, nước mắt trào ra, làm mờ tầm nhìn của cô. Cô cầm 乃út viết số 0 lên quyển vở. Do dùng lực quá mạnh, đầu 乃út chọc thủng trang giấy.
“Tôi không thể làm trái nguyên tắc của mình.” Thầy Chương nói rành rọt từng từ một. “Nhưng tôi có thể cho em biết tôi không hối hận khi nghe bài văn này, cũng không hối hận vì đã kể câu chuyện cuộc đời tôi với em.”
Nước mắt giàn giụa trên gò má Liễu Địch, xối đi giọt lệ thất vọng và tủi thân trước đó, đôi mắt cô sáng lấp lánh. Thầy Chương trầm mặc, chủ động giơ tay về phía Liễu Địch. Cô rùng mình, sau đó nhẹ nhàng cầm tay thầy. Hai thầy trò sánh vai đi khỏi dãy nhà phía bắc, tới khu phòng học ở phía nam như thường lệ.
Trời đột nhiên nổi trận gió lớn, cơn gió hy hữu của mùa hè. Cả sân thể dục lập tức trở thành thế giới mù mịt cát. Bóng lưng của Liễu Địch và thầy Chương dần trở nên mơ hồ trong gió cát. Một giọng hát trong trẻo không biết từ ô cửa nào đó vang vọng khắp không gian:
“Anh hãy đưa tay,
Để em nắm lấy,
Đi qua sa mạc hoang vắng,
Tìm kiếm ốc đảo khao khát bấy lâu...”
